Page 16 - CAT CLUB
P. 16
16 KNOWLEDGE โดย : รู้รอบ
ศิลปะแห่งศรัทธา กลายมาเป็น
“ปราสาทรวงข้าว”
“ข้าว” ถือว่าเป็นผลผลิตที่ส�าคัญของประเทศไทย เป็นสิ่งส�าคัญที่ชาวนา
ในประเทศนั้นมีความเชื่อเกี่ยวกับพระแม่โพสพ ข้าวซึ่งถือว่าเป็นสิ่งวิเศษ
ของชาวนาโดยเฉพาะชาวอีสาน ที่นอกจากมีอาชีพปลูกข้าวเป็นส่วนใหญ่แล้ว ยังมี
ประเพณีที่เกี่ยวกับข้าวอันหลากหลาย มีพิธีกรรมสืบสานมรดกประเพณีในแต่ละท้องถิ่น
ต่อๆ กันมา เช่นที่จังหวัดกาฬสินธุ์ก็มีพีธีที่เรียกว่า “ประเพณีบุญคูณลานสู่ขวัญข้าว”
ถือว่าเป็นประเพณีที่ยิ่งใหญ่ของชาวกาฬสินธุ์ ปัจจุบัน “การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย”
(ททท.) ได้ร่วมส่งเสริมประชาสัมพันธ์ให้เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายมากขึ้นด้วย
ค�าว่า “คูณลาน” หมายถึง เพิ่ม หรือท�าให้มากขึ้น ส่วนค�าว่า “ลาน” ชาวบ้าน ที่ได้สร้างปราสาทรวงข้าวออกมาได้สวยสมใจ จึงได้มีการ
คือ สถานที่ส�าหรับนวดข้าว การน�าข้าวที่นวดแล้วกองขึ้นให้สูง เรียกว่า ท�าบุญคูณลานที่มีปราสาทสร้างด้วยรวงข้าวตั้งแต่นั้นมา และมี
“คูณลาน” ข้าวกับการท�าบุญในศาสนานั้นอยู่คู่กันไม่มีวันแยก พัฒนาการเรื่อยๆ จนกระทั่งมีรูปแบบที่สวยงามและขนาดที่ใหญ่
จากกันได้ ดังนั้น การท�าบุญคูณลานจึงเป็นสิ่งที่ชาวนาต้องท�าทุกปี อลังการอย่างที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน
หลังเก็บเกี่ยว
โดยพิธีในวันงานตอนเช้านั้น ชาวบ้านก็จะมาร่วมกันท�าบุญตักบาตร
ส�าหรับบุญคูณลานของชาวกาฬสินธุ์นั้น ได้มีการดัดแปลงบาง ที่หน้าลานปราสาทรวงข้าว จะมีพระสงฆ์ออกมาบิณฑบาต จากนั้นก็
ส่วนคือการท�าบุญคูณลานสมัยก่อนนี้ จะมีบางครอบครัวนวดข้าว จะร่วมกันสวดมนต์รับพร และร่วมรับประทานอาหารภายในวัด
ยังไม่เสร็จ เมื่อชาวบ้านส่วนใหญ่ท�าบุญคูณลานของตนเองยัง มีบรรยากาศอบอุ่นเป็นกันเองของชาวบ้าน จากนั้นก็จะเป็นพิธี
ไม่นวด จึงน�ามัดข้าวที่ยังไม่แยกเมล็ดข้าวออกมาถวายวัด ท�าให้เกิด บวงสรวงบูชาพระแม่โพสพ เพื่อจะได้ระลึกถึงผู้มีพระคุณคือพระ
ความคิดว่า ควรจะน�ามัดข้าวมาท�าเป็นศิลปะอะไรสักอย่างให้ดู แม่โพสพ ที่ท�าให้ข้าวกล้าในนาเจริญงอกงามได้ผลตามที่ต้องการ
สวยงาม ประมาณ พ.ศ. 2537 นายสมนึก บัวแพ ได้น�าต้นแบบและ รวมทั้งยังต้องฝากข้าวกล้าในนาไว้กับพระแม่โพสพให้ท่านดูแล
แนวคิดในการท�าปราสาทด้วยรวงข้าว ที่แต่ละหมู่บ้านในต�าบลเหนือ ให้ข้าวในนาเจริญงอกงามปราศจากภัยทั้งปวง เมื่อบวงสรวงเสร็จแล้ว
จะหมุนเวียนกันมาร่วมสร้างโครงสร้างและเลือกรวงข้าวที่สวยงาม จึงท�าพิธีบายศรีสู่ขวัญข้าว โดยมีเครื่องเชิญขวัญที่เรียกว่า “บายศรี”
จากนั้นน�ารวงข้าวมามัดเป็นก�าแล้วน�าขึ้นประดับตกแต่งเป็นปราสาท และผู้น�าท�าพิธีเรียกว่า “หมอขวัญ” เป็นพิธีกรรมในการเรียกขวัญข้าว
รวงข้าว โดยใช้เวลาในการสร้างประมาณ 45 วัน โดยความส�าเร็จนั้น เรียกขวัญพระแม่โพสพที่ตกหล่นตามท้องนาขึ้นสู่ยุ้งฉาง เมื่อบายศรี
เกิดจากความสามัคคี ร่วมแรงร่วมใจ และถือเป็นความภูมิใจของ เสร็จแล้วชาวบ้านน�าสายสิญจน์มาพันมัดข้าวรอบปราสาทรวงข้าว
นับว่าประเพณี “บุญบายศรีสู่ขวัญข้าว
คูณลาน” ถือเป็นประเพณีที่ยิ่งใหญ่
มีเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น และมีความโดดเด่น
แตกต่างจากประเพณีทั่วไป โดยเฉพาะ
ปราสาทรวงข้าวที่เกิดจากแรงงาน
ศรัทธา ถือว่าเป็นศิลปะแห่งศรัทธาใน
พระแม่โพสพที่เปี่ยมไปด้วยคุณค่า และ
ยังเป็นสื่อสะท้อนอันชัดเจนให้เห็นถึง
เอกลักษณ์ทางวิถีวัฒนธรรมไทยของ
ชาวบ้านในเทศบาลต�าบลเหนือ จังหวัด
กาฬสินธุ์ อย่างแท้จริง
ข้อมูล : http://www.hugmagazine.com/
CAT CLUB | OCTOBER 2017
